فلسفه‌گریزی در مکتب تفکیک

میرزامهدی اصفهانی در حوزة مشهد مؤسس مکتبی بود که بعدها به مکتب تفکیک معروف شد. محمدرضا حکیمی اولین‌بار واژة تفکیک را برای این نحلة فکری پیشنهاد کرد. به اعتقاد وی مکتب تفکیک جهان‌بینی‌ای است که مفاهیم و علوم بشری‌ای مانند فلسفه را از معارف ناب الهی برگرفته از کتاب و سنت تفکیک می‌کند. آن‌ها معتقدند نباید هیچ‌گونه ناخالصی را در فهم معارف دینی راه داد. از‌این‌رو به‌شدت مخالف به‌کارگیری عقل به شیوة فلاسفه در دفاع و تبیین آموزه‌های دینی‌اند؛ چراکه دین را در استفاده از روش‏های عقلانی خودکفا می‌پندارند و شأن دین را برتر از آن می‏دانند که برای تبیین آن به معارف بیرونی هم‌چون معارف یونانی و هندی روی آورد. در این مقاله بررسی خواهیم کرد که آیا فهم دین بدون هیچ پیش‌دانسته‌ای ممکن است؟ سپس با استفاده از یافته‏های دانش هرمنوتیک نشان خواهیم داد که همواره فهم در هر دانشی ازجمله معارف دینی با پیش‌دانسته‏ها آغاز می‌شود و در گفت‌و‌گوی با متن این پیش‌فرض‌ها در فرایندی حلقوی تعدیل می‏شوند. از‌این‌رو لازم است تا در دانش یا دانش‏هایی این پیش‌دانسته‌ها ابتدا بررسی شوند. این علوم نیز منابع خود را از هر سرزمین که لازم باشد به‌دست می‏آورند و تفاوتی میان هند و عربستان در آن‌ها نیست. گرچه ممکن است همین دانش‏ها نیز در تعامل با معرفت دینی دچار تغییر و تحول اساسی شوند. سپس این موضوع را بررسی کرده‌ایم که در دانش‏هایی هم‌چون فلسفه که مرز مشترکی با معارف دینی پیدا می‏کنند آیا می‏توان از تجربیات فکری بشر در دانش‏های مذکور به منظور فهم بهتر گزاره‏های مشترک در دین بهره برد؟ بعد از آن، به دلایل بررسی‏های تطبیقی میان دانش‏های بشری و معارف دینی پرداخته‏ایم. در این میان مخالفت‌نکردن امامان معصوم (ع) با علوم وارداتی را بررسی و از این ره‌گذر دلایل وام‌گیری متفکران اسلامی از نظام‏های عقلانی بیرونی ازجمله فلسفه را بررسی و نشان داده‌ایم که ماهیت دین به‌گونه‌ای است که بررسی‌های تطبیقی را ترغیب می‌کند.